"Złotnice"

Czepce złotem haftowane są bodaj jednym z najdoskonalszych rodzajów haftu zdobiącego strój ludu, były nieodłącznym elementem stroju odświętnego. Trudno stwierdzić kto był autorem tych haftów, nie pozostały bowiem żadne źródła pisane, mówiące o tym, że autorkami tych wyszywanych dzieł sztuki ludowej były chłopki. Jedno, co wiadomo, powstawały na Pomorzu.

Fot. Czepce XX w., kopie z zaginionych oryginałów oraz współczesne kompozycje powstałe w skutek reaktywacji (lata 60-te XX w.) haftu złotego na Kaszubach. Muzeum Etnograficzne Toruń.

Z historii zdobienia ubiorów

Ubiór jest jedną z wielu projekcji człowieczej osobowości, nie dziwi więc waga, jaką się od wieków do niego przywiązuje. Zarówno człowiek jak i jego ubiór uzupełniają się wzajemnie, wręcz się wyrażają. Niebagatelną rolę w tym przedziwnym związku odgrywa kolor który od wieków, od zawsze, odkąd tylko istnieje, ma podstawowe zadanie: zdobić. 

Strój koronacyjny królowej Elżbiety, początek XVIII w. Autor NN.

Płaszcz Świętopełka

Niewątpliwie haft złoty był czynnikiem kulturotwórczym, bywały wieki, że był swoistym dziełem sztuki. Za pomocą igły i nitki malowano przecudnej urody obrazy, tym samym dościgając ówczesnych malarzy.

Haft ów przez wiele wieków był elitarny, stroje nim zdobione nosili królowie, książęta i władcy, bywało, że swoje cenne szaty składali w ofierze kościołowi. Mniszki klasztorne przerabiały je na szaty i wyposażenie kościelne. W ten sposób fundowano wiele ornatów i kap.

Istnieje przekaz mówiący o płaszczu Świętopełka, pochodzącym z czasów panowania książąt pomorskich, o którym w 1895 roku wspominał Anonim: „[...] płaszcz Świętopełka z grubej, czerwonej materyi, tkanej z kręconego jedwabiu i złotych nici, podobno z XIII w. pochodzący”. Płaszcz ów trafił do Żukowa* prawdopodobnie za sprawą siostry księcia Świętopełka - Witosławy, która była przeoryszą tamtejszego klasztoru. Mniszki żukowskie przerobiły go na ornaty, które do dziś są przechowywane w zbiorach gdańskiego muzeum.

 Płaszcz Świętopełka II, przerobiony na ornat średniowieczny w kościele poklasztornym w Żukowie, http://forum.dawnygdansk.pl/viewforum.php?f=23